Eindelijk erkenning voor draaiorgelcultuur
Door Marianka Peters
GOUDA - Niet iedereen is gecharmeerd van het geluid van draaiorgels, maar heel Nederland koestert de traditie van het pierement. Sinds afgelopen week staan draaiorgels en -explotanten officieel op de lijst van Immaterieel Erfgoed Nederland. Voor de Goudse draaiorgelexploitanten Adrie en Riet Vergeer is dit een erkenning van hun beroep.
De Inventaris Immaterieel Erfgoed Nederland bestaat uit oude activiteiten, tradities en ambachten die beoefenaars niet verloren willen laten gaan en door willen geven aan volgende generaties. Op de inventaris staan ook onder meer fierljeppen, het sinterklaasfeest, de Hollandse molens en het Rotterdamse Zomercarnaval. De officiële bijschrijving op de lijst vond plaats in museum Speelklok in Utrecht. Ook al is er geen financieel voordeel uit te halen, het echtpaar Vergeer, dat al meer dan 50 jaar hun ziel en zaligheid legt in het beheer en behoud van draaiorgels, is er zeer verguld mee. "Het gaat om de erkenning van onze beroepsgroep," stelt Adrie. "We horen net zo bij de Hollandse tradities als molens en klompen." En dat is hard nodig, want de oer-Hollandse traditie staat onder druk. De geschiedenis van de straat exploitatie van draaiorgels in Nederland is bijna 150 jaar oud. Was er vroeger in iedere stad of dorp wel een draaiorgel te zien en te horen, nu zijn er nog 'slechts' 90 gepassioneerde exploitanten van straatdraaiorgels; beroepsmatige en hobbymatige orgelmannen en -vrouwen.
Eén daarvan is de Goudse orgelbouwer, restaurateur en orgelman in hart en nieren Adrie Vergeer. Hij is één der laatste mohikanen. In totaal telt ons land niet meer dan 4-5 draaiorgelbouwers. Orgelbouwer is dus min of meer een uitstervend beroep en de kans is uiterst klein dat Adrie een opvolger krijgt. Toch denkt hij nog niet aan stoppen. "Ik moet natuurlijk wel na gaan denken over mijn pensioen en daarvoor ben ik een paar jaar geleden begonnen om een nieuw draaiorgel te bouwen. Het model is vergelijkbaar met de Lekkerkerker, alleen iets kleiner. In de loop der jaren heb ik overal frontpanelen of delen daarvan kunnen kopen. Die restaureer ik of maak ik na. Ook de speelkast en onderdelen maak ik zelf. Als het orgel klaar is gaat hij de verkoop in. Zeg maar als een soort pensioenvoorziening." Het draaiorgel heeft nog geen naam. "Daarover heb ik nog helemaal niet nagedacht. We kunnen er ook een wedstrijd van maken. Wie een goede naam heeft voor het draaiorgel, mag het zeggen."
Naast de draaiorgels Het Zonnetje en de mini-orgels Harlekino en Violetta, heeft Adrie nog twee monumentale draaiorgels in beheer, de Pansfluiter en de Lekkerkerker. "Deze orgels staan op de lijst van beschermd Nederlands Monumentaal Cultuurbezit van het ministerie van OCW niet te verwarren met lijst van Immaterieel Erfgoed."
Dat nationaal erfgoed betekent vooral erkenning, legt directeur Leo Adriaanse van Kenniscentrum Immaterieel Erfgoed uit. "We hebben nu de straatexploitatie van draaiorgels bijgeschreven in het register met als inzet de draaiorgelcultuur in leven te houden, zowel in de stadscentra als in woonwijken," zei hij tijdens de bekendmaking. Door die cultuur in de lijst op te nemen hoopt de
organisatie dat de traditie toekomstbestendig wordt. Daarnaast gaat de organisatie kijken hoe de jongere generatie enthousiast gemaakt kan worden voor het draaiorgel.
Tegelijkertijd staan de verdiensten voor de draaiorgelman onder druk. "Dat komt voornamelijk door het plastic geld," zegt Adrie. "Als ik vroeger door de straten liep met het orgel, riepen de bewoners 'het geld ligt onder de mat', maar steeds minder mensen hebben contant geld." De Kring van Draaiorgelvrienden onderzoekt of draaiorgels een sensor kunnen krijgen, waar mensen hun
pinpas langs kunnen halen. Gelukkig gloort er ook hoop voor de toekomst, nu draaiorgelmuziek is herontdekt door hedendaagse muzikanten. Zo heeft de band The Kik een draaiorgel toegevoegd aan een aantal nummers en speelt Gouda's monumentale draaiorgel de Lekkerkerker een prominente rol in het nummer Baarle-Nassau van Pater Moeskroen.